Engelse soldaten in Groningen, 1914-1918
 |
| Engelse soldaten in de Herestraat |
Deze maand is het honderd jaar geleden dat de Eerste
Wereldoorlog begon. In Nederland besteden we daar natuurlijk niet zoveel
aandacht aan als in andere landen. Het was niet onze oorlog, wij waren
neutraal. Kreeg Nederland dan niet te maken met de oorlog? Ja, de zee was
gevaarlijk en ook in ons land kregen we met voedselschaarste te maken. Maar
voor de rest viel het wel mee, toch? De Riepe spreekt met Theo de Groot,
regisseur van stichting Peerd. Over
de Eerste Wereldoorlog, in Groningen.
In het begin van de Eerste Wereldoorlog, bij de slag om
Antwerpen, raakten enkele Engelse bataljons reservisten afgesneden van de rest
van de troepen. Geforceerd met een keuze tussen krijgsgevangenschap of
internering, kozen de officieren voor dat laatste en staken de Nederlandse
grens over. De Groot: ‘Niemand wilde dat natuurlijk.’ Het neutrale Nederland was
verplicht de soldaten op te pakken en vast te houden. Deze soldaten werden per
trein vervoerd naar Groningen en Leeuwarden. Uiteindelijk kwamen de 1500
Engelse matrozen terecht op een terrein achter de huidige Van Mesdagkliniek aan
de Hereweg in Groningen. Dit kamp van houten barakken werd in de volksmond al
gauw het ‘Engelse kamp’ genoemd. De soldaten zelf noemden het ‘Timbertown’.
Het Engelse kamp kende een streng regime, met appèls,
corveediensten en dagelijks verplicht twee uur marcheren door de stad
Groningen. Naast deze taken hadden de soldaten veel vrije tijd. Om de verveling
tegen te gaan werd er een scala aan activiteiten bedacht. De soldaten deden
onder andere aan voetbal en andere sporten, handenarbeid, toneel en muziek en
ook breien. De opbrengsten van deze activiteiten waren bestemd voor goede
doelen. In de stad Groningen waren de soldaten behoorlijk populair, zeker bij
de dames. Het kwam nog wel eens voor dat er relaties ontstonden, soms zelfs met
huwelijken en kinderen als gevolg.
Timbertown Follies
Het Engelse kamp kende ook een cabaretgroep: de Timbertown Follies. Onder leiding van
Fred Pentley gaf deze groep mannen cabaretvoorstellingen in het Engelse kamp.
Hun optreden bestond uit een muzikaal variété in de Engelse ‘music hall’
traditie en verschillende acts. Ook maakten ze gebruik van de talenten van de
acteurs. Zo was er een sneltekenaar die tijdens de voorstelling tekeningen
maakte van mensen uit het publiek. De Groot: ‘Voor Nederlandse begrippen was
deze cabaretgroep behoorlijk vernieuwend. Ze speelden ragtime (jazz), foxtrot
en tango. Ze hadden veel interactie met de zaal, wat voor die tijd nieuw was.
Door de wisseling van spelers en hun talenten kreeg je steeds een ander repertoire.’
Ze werden al snel erg populair. Eerst binnen het kamp, daarna in Groningen,
vervolgens in heel Nederland. In de periode 1915-1918 traden de Follies zo’n
driehonderd keer op door heel Nederland. De Groot: ‘Het ging zo snel. Eerst ben
je reservist en verscheept naar Antwerpen, anderhalf jaar later sta je als semiprof
op de planken!’ De opbrengsten van de optredens gingen naar goede doelen. Bij
elkaar haalden ze meer dan 100.000 gulden op: een flink bedrag voor die tijd.
In 1918 mochten de soldaten weer naar huis. Wat ze in
Engeland zagen was een groot contrast met hun plezierige verblijf in Groningen.
De Groot: ‘Ze schaamden zich. Zij hadden een fijne tijd gehad terwijl hun
landgenoten moesten lijden. Eén van de Follies ging zelfs zo ver dat hij alles uit
zijn toneelverleden verbrandde’.
On stage and behind the screens
Was dat het dan? Na honderd jaar is er weinig meer over van
het Engelse kamp. Een stukje vergeten Groningse geschiedenis. Gelukkig is er
wel aandacht voor deze bijzondere geschiedenis. Onder meer in het boek van
Menno Wielenga, Het Engelse kamp.
Groningen 1914-1918. Daarnaast is er het initiatief van Theo de Groot om de
Follies weer tot leven te brengen. Stichting Peerd (bekend van Groningse toneelopvoeringen) werkt hierin samen
met Stranger Things Have Happened,
een internationaal Engelstalig cabaretgezelschap uit Groningen. Samen bundelen
ze hun krachten voor de voorstelling ‘On stage and behind the screens’, een
ambitieus stuk in het Engels en in het Gronings. De Groot: ‘In mijn werk vind
ik het interessant crossovers te maken tussen verschillende culturen: de
Groningse cultuur en in dit geval de Engelse cultuur’. Ze willen hierin niet
alleen de stijl van de Timbertown Follies benaderen maar ook de soms tragische
levens van de spelers zelf verkennen. Zo worden ook de acteurs aangemoedigd om
hun eigen talenten mee te nemen het toneel op. De Groot: ‘Eén van de spelers
gaat wat met capoeira [Braziliaanse vechtdans, red.] doen’. De eerste
voorstelling vindt plaats in augustus, op het Noorderzon. Het belooft een mooie
voorstelling te worden waarin bezoekers zich nog één keer kunnen wanen in het
Engelse kamp, in Groningen, tijdens de Eerste Wereldoorlog.
De Eerste Wereldoorlog
De Eerste Wereldoorlog duurde van augustus 1914 tot november
1918. Het wordt een wereldoorlog genoemd omdat naast de grote Europese landen
ook hun koloniën betrokken waren bij de oorlog. De grootste gevechten vonden
echter plaats in Europa. De aanslag op de Habsburgse kroonprins Franz Ferdinand
door een Servische nationalist was de vonk die het kruitvat deed ontspringen.
In het conflict stonden de ‘Centralen’ (Duitsland,
Oostenrijk-Hongarije, Turkije) tegenover de ‘geallieerden’ (Frankrijk, Rusland,
Engeland en vanaf 1917 de VS). De oorlogsvoering van vooral Duitsland was
gericht op een snelle overwinning. Al snel kwamen de troepen echter vast te
zitten in een loopgravenoorlog in België en Noord-Frankrijk. De frontlijnen
gingen traag heen en weer. Soms wist de ene partij enkele kilometers te winnen,
dan weer de andere. Vaak ten koste van tienduizenden mensenlevens. In de Eerste
Wereldoorlog kwam 9 miljoen mensen om, voornamelijk militairen.
Meer informatie
Herdenking honderd jaar oorlog: http://www.100jaarnederlandenwo1.nl/home.php
Informatieve site over de Eerste Wereldoorlog en het Engelse
kamp: http://wereldoorlog1418.nl/index.html
De voorstelling ‘On stage and behind the screens’ speelt op
Noorderzon in augustus en daarna in het Der Aa-theater.
Dit artikel werd eerder gepubliceerd in De Riepe augustus 2014.
